Door Arjan van Dijk, programma directeur SDN
Nyenrode Business Universiteit heeft in opdracht van Safety Delta Nederland een onderzoek uitgevoerd naar het verder verhogen van de effectiviteit van het toezicht in het omgevingsdomein. De resultaten van dit onderzoek zijn vastgelegd in bijgaand rapport Modernisering toezicht in het omgevingsdomein. Een verkenning van de mogelijkheden tot meer horizontale vormen van toezicht in het omgevingsdomein (HT).
Het introduceren van HT in het omgevingsdomein speelt in op maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het herstel van vertrouwen tussen overheid en bedrijven en aandacht voor de bredere maatschappelijke effecten van het handelen van bedrijven op het gebied van Environmental, Social en Governance (ESG). HT omvat proactief handelen, kennisdeling en continue verbetering van beheersing en naleving met als uiteindelijk doel het creëren van een gezondere en duurzamere leefomgeving.
Het Nyenrode rapport is opgesteld aan de hand van wetenschappelijke inzichten en ervaringen vanuit andere domeinen. Kenmerken van meer horizontale vormen van toezicht (HT) in het omgevingsdomein zijn:
- het nastreven van dezelfde doelen door het bedrijf en de toezichthouder;
- het nemen van eigen verantwoordelijkheid door het bedrijf waarbij vanuit intrinsieke motivatie wordt voldaan aan regelnaleving (dus zonder dwingende en kostbare acties van de toezichthouder) en wordt voldaan aan (boven)wettelijke verwachtingen binnen het omgevingsdomein; en
- het afleggen van verantwoording door het bedrijf in het dienen van het publieke belang.
De basis van deze toezichtstrategie is geïnformeerd vertrouwen door transparantie. Het levert een verbetering van de informatiepositie van de toezichthouder en het realiseert een leercirkel. HT kan alleen als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, waaronder:
- een goed gedocumenteerde bedrijfsstrategie, waarin een bedrijf zijn houding over het naleven van regels en/of het bereiken van doelen etaleert;
- een adequate risicobeheersing vastgelegd in een integraal beheersingsraamwerk; en
- het monitoren dat afgesproken beheersmaatregelen effectief functioneren en het delen van de resultaten hiervan met de toezichthouder.
HT is mogelijk binnen de bestaande wet- en regelgeving. Primair zijn het de toezichthouders in het omgevingsdomein die de eerste stap dienen te zetten tot de introductie van HT en zo bereidheid tonen om samen met ondertoezichtgestelden een andere werkwijze in te voeren die leidt tot constructieve dialoog tussen bedrijf en toezichthouder en effectievere inzet van menskracht door de toezichthouder.
De toezichthouders bepalen namelijk hoe ze het HT (gefaseerd) vorm zouden willen geven, welke doelen ze daarmee nastreven en hoe deze twee elementen samenhangen. Zij geven de invulling aan het opbouwen van een professionele werkrelatie en aandacht voor de risicobeheersing door het bedrijf inclusief de ruimte om eventuele fouten te herstellen, en bepalen de te hanteren toelatings- en geschiktheidscriteria van bedrijven om te mogen deelnemen in HT.
Introductie van HT vraagt voldoende draagvlak onder de relevante stakeholders, waaronder bestuurders. Hiervoor dienen deze stakeholders te worden geïnformeerd en hun wensen geïnventariseerd. Daarnaast vraagt HT vooral een verandering in de houding en het gedrag van zowel de ondertoezichtgestelde als de toezichthouder. Dit betekent niet alleen heldere communicatie naar deze partijen, maar ook opleiding en training van management en medewerkers als onderdeel van de implementatie.
HT gaat verder dan het traditionele (repressieve) toezicht en handhaving. In een vervolgstap zou de benadering dan ook kunnen zijn: HT waar het kan, repressief waar het moet. Deze vervolgstap zou vormgegeven kunnen worden in een pilot gedreven door geïnteresseerde toezichthouders, met enkele koploper Seveso bedrijven, en met draagvlak hiervoor vanuit relevante bestuurders.
